Οι παραστατικοί τύποι της «Κλίμακας των Αρετών» του οσίου Ιωάννου Σιναΐτου.

Ο όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης κατέστη ονομαστός σε ολόκληρο τον κόσμο κι ένδοξος στους αιώνες, απ’ το περίφημο βιβλίο του «Η Κλίμαξ», που συνέταξε κατά τους τεσσαράκοντα χρόνους της άσκησής του στην έρημο του Σινά. Το εν λόγω βιβλίο, σύμφωνα με τα γραφόμενά του, το εμπνεύστηκε και το ονομάτισε απ’ το όραμα του Ιακώβ (Γένεσ. κη΄, 10 – 13) ):
«Αι όσιαι αρεταί τη του Ιακώβ κλίμακι προσεοίκασιν… Μια τη μια παραπέμπουσαι, εις ουρανόν τον προαιρούμενον αναφέρουσιν» (Κλίμαξ Θ΄α΄).
Αναφορικά με τον εν λόγω όραμα η Παλαιά Διαθήκη περιλαμβάνει καταγραμμένα τα εξής:
«(Ο Ιακώβ) έφθασεν είς τινα τόπον και διενυκτέρευσεν εκεί, διότι είχε δύσει ο ήλιος, και έλαβεν εκ των λίθων του τόπου και έθεσε προσκεφάλαιον αυτού, και εκοιμήθη εν τω τόπω εκείνω. Και είδεν ενύπνιον, και ιδού, κλίμαξ εστηριγμένη εις την γην, της οποίας η κορυφή έφθανεν εις τον ουρανόν, και ιδού οι άγγελοι του Θεού ανέβαινον και κατέβαινον επ’ αυτής. Και ιδού, ο Κύριος ίστατο επάνωθεν αυτής και είπεν, Εγώ είμαι Κύριος ο Θεός του Αβραάμ του πατρός σου, και ο Θεός του Ισαάκ…» (Γένεσ. κη΄, 11 – 13).

Ο όσιος Ιωάννης διαίρεσε την Κλίμακα των αρετών, την οποία πρέπει ν’ ανεβαίνουν πρώτιστα οι Μοναχοί και κατόπιν οι λαϊκοί Χριστιανοί, σε τριάντα λόγους (βλ., Α΄ τύπο. Πίνακα), επειδή ο Κύριος στην ηλικία των τριάκοντα ετών «τον τριακοστόν βαθμόν εν τη νοερά κλίμακι εκληρώσατο» Οι τρεις πρώτοι λόγοι της Κλίμακος αποτελούν την εισαγωγή του όλου συγγράμματος, καθότι αναφέρονται στην απάρνηση των εγκοσμίων εκ μέρους των Μοναχών, που προηγείται της κουράς τους. Οι επόμενοι τέσσερις λόγοι παρουσιάζουν τις ισάριθμες βασικές αρετές (υπακοή, μετάνοια, μνήμη θανάτου και χαροποιόν πένθος), οι οποίες παρουσιάζονται ως οι πικρές ρίζες ενός συμβολικού δένδρου των αρετών, που προσφέρει τελικώς στους αγωνιζόμενους πιστούς τους γλυκούς καρπούς του.
Οι λόγοι 8^ος έως και 25^ος περιγράφουν τα σκληρά πάθη που πρέπει να πολεμήσει ο πνευματικός αγωνιστής (: οργή, ανηθικότητα, πολυλογία κ. ά. ), κι επίσης τις αντίστοιχες αρετές, που οφείλει να κατακτήσει (: αοργησία, εγκράτεια, σιωπή κ.λ.π.). Ο επόμενος, ο 26^ος λόγος, αναφέρεται γενικώς στα πάθη, τις αρετές, τους λογισμούς και την απλανή διάκρισή τους. Τέλος, οι λόγοι 27^ος – 30^ος παρουσιάζουν τους γλυκούς καρπούς, δηλαδή τις κατακτήσεις των ασκητικών μόχθων, που είναι η ησυχία, η μακαρία προσευχή, η θεομίμητος απάθεια και η ενάρετος τριάδα της αγάπης, ελπίδας, πίστης, που αποτελεί (η τριάδα) τη συμβολική ανάβαση στην κορυφή της νοητής Κλίμακας των αρετών.
Το παρουσιαζόμενο βιβλίο «Κλίμαξ» του Ιωάννου Σιναΐτου είναι ένα αριστούργημα της ασκητικής Γραμματείας του 6^ου μ. Χ. αιώνα, που περιλαμβάνει πολλές θεόπνευστες διδαχές και κοινοποιεί σημαντικές αλήθειες της πίστεώς μας. Για τους λόγους αυτούς, το υπόψη σύγγραμμα πρέπει να γίνει μόνιμο κτήμα και προσφιλές ανάγνωσμα όλων των πιστών Χριστιανών, που ποθούν ν’ ακολουθήσουν εδώ στη γη τη ζωή των αγγέλων. Ο ίδιος ο συγγραφέας του όσιος Ιωάννης προτείνει τη διαρκή μελέτη εκ μέρους μας του αναφερόμενου βιβλίου και την πιστή τήρηση των υποδείξεών του, με το παρακάτω κείμενό του:
«Κλίμαξ θείας ανόδου
Σε αυτούς που θέλουν να γραφούν τα ονόματά τους στο βιβλίο της ζωής, το παρόν βιβλίο υποδεικνύει καθαρά τον άριστο δρόμο. Εάν το αναγνώσωμε, θα διαπιστώσωμε, ότι όσους το έχουν ως οδηγό, τους χειραγωγεί με ασφάλεια και τους διασώζει από κάθε ολέθριο πρόσκομμα. Μας προβάλλει κλίμακα, που ξεκινά από τα γήινα και φθάνει στα ουράνια, με τον Θεόν ακουμπισμένον επάνω στην άκρη της. Αυτήν βέβαια, νομίζω, πως και ο «πτερνιστής» Ιακώβ, αυτός που υπεσκέλισε τα πάθη, αντίκρυσε, ενώ κοιμόταν και αναπαυόταν επάνω στο ασκητικό κρεββάτι. Εμπρός λοιπόν κι εμείς να προχωρήσωμε, παρακαλώ, με προθυμία και πίστι σ’ αυτήν την νοερά και ουρανοδρόμο ανάβασι, που σαν αρχή έχει την «αποταγή» των γηίνων και τέλος τον Θεόν της αγάπης».
2) Οι παραστατικοί τύποι της «Κλίμακας των Αρετών» του οσίου Ιωάννου Σιναΐτου.
Το θεόπνευστο βιβλίο «Κλίμαξ» του Ιωάννου Σιναΐτου προξένησε, όπως ήταν φυσικό, ισχυρή εντύπωση στους Χριστιανούς όλων των αιώνων και προκάλεσε το θαυμασμό τους για το σημαντικότατο περιεχόμενό του. Ιδιαίτερα εντυπωσιάστηκαν, απ’ την οριζόμενη και  προβαλλόμενη σ’ αυτό Κλίμακα των αρετών, οι λόγιοι Πατέρες και οι θεολόγοι αγιογράφοι της Εκκλησίας μας, οι οποίοι επιδίωξαν και πέτυχαν, βοηθούντος του Αγίου Πνεύματος, να την αναπαραστήσουν με τη γραφίδα, τον κανόνα και το χρωστήρα τους, και να την προβάλλουν – αποδώσουν απλά και κατανοητά στο ευρύ κοινό. Η εν λόγω αναπαράσταση και παρουσίαση της Κλίμακος πρωτοέγινε κι εξακολουθεί να γίνεται με τους εξής τρεις παραστατικούς τύπους (: ευρηματικούς τρόπους)¹⁵:
i)           Α΄ τύπος, πινακόμορφος. Οι αρετές της Κλίμακος παρουσιάζονται γραμμένες μέσα σε κελιά γραμμικού πίνακα.
ii)          Β΄ τύπος, γραμμικός – ονοματικός. Οι ονομασίες των αρετών προβάλλονται γραμμένες επάνω σε μία ξύλινη ανεμόσκαλα (κινητή σκάλα) .
iii)        Γ΄ τύπος, εικονιστικός. Απεικονίζει Επισκόπους, Μοναχούς και λαϊκούς να ανεβαίνουν σε μία ανεμόσκαλα, η οποία έχει στην κορυφή της τον Χριστό κι εκατέρωθέν της ιπτάμενους αγγέλους και δαίμονες, που βοηθούν ή εμποδίζουν, αντίστοιχα, αυτούς που ανεβαίνουν να φτάσουν στον προορισμό τους .
Ακολούθως παρουσιάζονται οι εν λόγω τρεις αναπαραστατικοί τύποι της Κλίμακας των αρετών, με τη σειρά που προαναφέρθηκαν:
i)           Α΄ τύπος. Πίνακας με τα ονόματα των αρετών της Κλίμακος.

Αγάπη, ελπίς και πίστις	30	Οι 4 αρετές, καρποί ασκητικών μόχθων.(27,28,29,30)
Απάθεια	29
Προσευχή	28
Ησυχία	27
Διάκρισις λογισμών, παθών, αρετών.Διάκρισις ευδιακρίτου.	26	Η απλανής διάκρισις παθών, αρετών, λογισμών.
Ταπεινοφροσύνη	25	Οι 18 Μέγιστες αρετές, αντίστοιχες και αντίθετες των σκληρών παθών.(8-25)
Πραότης και απλότης	24
Αποφυγή λογισμών βλασφημίας	23
Αποφυγή υπερηφανείας	22
Αποφυγή κενοδοξίας	21
Αποφυγή δειλίας	20
Αγρυπνία	19
Αποφυγή ύπνου. Προσευχή	18
Αποφυγή αναισθησίας	17
Αποφυγή φιλαργυρίας	16
Αγνεία	15
Αποφυγή γαστριμαργίας	14
Αποφυγή ακηδίας	13
Αποφυγή ψεύδους	12
Αποφυγή πολυλογίας. Σιωπή	11
Αποφυγή καταλαλιάς	10
Αποφυγή μνησικακίας	9
Αοργησία	8
Χαροποιόν πένθος	7	Οι 4 βασικές αρετές.(4,5,6,7)
Μνήμη θανάτου	6
Μετάνοια	5
Υπακοή	4
Ξενιτεία	3	Εισαγωγή:Οι 3 αρετές απαρνήσεως των εγκοσμίων.(1,2,3)
Απροσπάθεια	2
Αποταγή	1
Α Ν Α Β Α Σ Ι Σ    Θ Ε Ι Α

Β Τύπος-Γραμμικός τύπος.

 Γ Τύπος-Ο εικονιστικός τύπος 

Η απεικόνιση της Κλίμακας των αρετών κατά την Γ΄ τύπο είναι η πλέον εντυπωσιακή και γνωστή και απαντάται συνήθως ιστορημένη στους Νάρθηκες των μοναστηριακών ναών μας. Τα βασικότερα δομικά στοιχεία της είναι καταγραμμένα σε σχετικό κείμενο (: οδηγό αγιογράφησης αυτής), του περίφημου ζωγράφου Διονυσίου του εκ Φουρνά (1670 –μετά το 1744), το οποίο έχει ως εξής:
«Η ψυχοσωτήριος και ουρανοδρόμος Κλίμαξ
Μοναστήριον και έξωθεν της πύλης αυτού πλήθος μοναχών, νέοι και γέροντες, και έμπροσθεν αυτών σκάλα υψηλή και μεγάλη φθάνουσα έως τον ουρανόν, και επάνω αυτής μοναχοί, άλλοι αναβαίνοντες, άλλοι βάνουν αρχήν να ανέβουν, και άνωθεν αυτών άγγελοι πετώμενοι ως βοηθούντες αυτοίς. Επάνω δε εις τον ουρανόν ο Χριστός και έμπροσθεν αυτού εις το ανώτατον σκαλίον της σκάλας εις μοναχός γηραιός πάνυ και ιεροπρεπής εκτείνων τας χείρας, βλέπων προς αυτόν, ο δε Κύριος τη μια χειρί λαμβάνει αυτόν μετά χαράς, τη δε ετέρα έχων στέφανον εκ ποικίλων ανθέων επιτίθησι τη κορυφή αυτού, λέγων προς αυτόν: «Δεύτε πρός με πάντες οι κοπιώντες  και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς» (Ματθ. ιη΄, 28). Και υποκάτω της σκάλας πλήθος δαιμόνων πετωμένων, αρπάζοντες από τα ράσα τους μοναχούς άλλους τραβίζουν και δεν ημπορούν να τους κρεμνίσουν, άλλους έχουν ολίγον ξεσυρμένους από την σκάλαν, άλλους έχουν καμπόσο γκρεμνισμένους (πλην και αυτοί βαστούν την σκάλαν, άλλος με το ένα χέρι, άλλος με τα δύο), άλλους έχουν τελείως γκρεμνισμένους, βαστάζοντες αυτούς από την μέσην προύμυτα, και υποκάτω αυτών ο παμφάγος Άδης ως δράκων μέγας και φοβερός, έχων μεσ’ το στόμα του ένα μοναχόν προύμυτα, μόνον τα ποδάρια του φαίνονται».
Γ.Αλεξίου.Απόσπασμα σχετικής εργασίας.Κείμενο διαμορφωμένο.

 

Γράψτε ένα σχόλιο Αναρτήθηκε από τον/την fdathanasiou στο Απριλίου 13, 2013 in AΞΙΟΛΟΓΑ, ΝΗΠΤΙΚΑ, MEΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ, TΡΙΩΔΙΟ