ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Τα πνευματικά εφόδια των υποδούλων Ελλήνων

ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ

ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η επέτειος της Εθνικής Παλιγγενεσίας εορταζομένη μαζί με τη μεγάλη Θεομητορική εορτή του Ευαγγελισμού προκαλεί σε όλους τους Έλληνες αισθήματα αγαλλιάσεως για την επιτυχή έκβαση του Αγώνος και σεβασμού προς την μνήμη των ιερώς αγωνισαμένων και πεσόντων. Επειδή δε στην εποχή μας πολλά και διάφορα, όχι πάντοτε καλόπιστα και τεκμηριωμένα, γράφονται για τις πνευματικές προϋποθέσεις του Αγώνος και για τα ιδανικά των Ελλήνων του 1821, καλόν είναι να θυμόμαστε ποιοι ήσαν οι διδάσκαλοι του υποδούλου Γένους και ποια ιδανικά μετέδιδαν στους προγόνους μας.

Παραθέτουμε στην συνέχεια τρία αποσπάσματα κειμένων από σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικότητες της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για τον μαρτυρικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Λούκαρι (1572-1638), για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό (1714 1779), και για τον σπουδαίο ιεροκήρυκα και συγγραφέα του 19ου αιώνος πρωτοπρεσβύτερο Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων (1780 1857). Ανήκουν στη μεγάλη χορεία των διδασκάλων του Γένους, οι οποίοι καλλιέργησαν στην ψυχή των υποδούλων και των αγωνιστών τα ελληνορθόδοξα ιδανικά. Υπήρξαν και αυτοί πνευματικοί αγωνιστές και προετοίμασαν τις ψυχές των Ελλήνων ώστε να έλθει η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού.

Το 1616 σε πραγματεία συνταχθείσα για την ηθική ενίσχυση των υποδούλων ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις έγραφε μεταξύ άλλων:

«Αν δεν έχωμεν σοφίαν εξωτέραν, έχομεν χάριτι Χριστού σοφίαν εσωτέραν και πνευματικήν, η οποία στολίζει την ορθόδοξόν μας πίστιν και εις τούτο πάντοτε είμεσθεν ανώτεροι από τους Λατίνους, εις τους κόπους, εις τας σκληραγωγίας. Και να σηκώνωμεν τον σταυρόν μας και να χύνωμεν το αίμα μας δια την πίστιν και την αγάπην προς τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν. Αν είχε βασιλεύσει ο Τούρκος εις την Φραγκίαν δέκα χρόνους, Χριστιανούς εκεί δεν εύρισκες. Και εις την Ελλάδα τώρα διακοσίους χρόνους ευρίσκεται και κακοπαθούσιν οι άνθρωποι και βασανίζονται δια να στέκουν εις την πίστιν των, και λάμπει η πίστις του Χριστού και το μυστήριον της ευσεβείας και σεις μου λέγετε ότι δεν έχομεν σοφίαν; Την σοφίαν σου δεν εθέλω) ομπρός εις τον σταυρόν του Χριστού. Κάλλιον ήτο να έχη τινάς και τα δύο, δεν το αρνούμαι, πλην από τα δύο τον σταυρόν του Χριστού προτιμώ».

Από την όγδοη διδαχή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού επιλέγουμε ορισμένες σοφές σκέψεις και προτροπές του για την αξία του σχολείου:

«Αδελφοί μου, τόσον τα εμελέτησα τα γράμματα, καθώς ο χρυσικός λογαρίζει το ασήμι.....και τότε είναι λαμπρόν και καθαρόν και το αγοράζει με κάθε προθυμίαν ο άνθρωπος, έτσι και εγώ) ηύρα καθαρά, άγια και αληθινά, λαμπρά και υπερελαμπρότερα από τον ήλιον τα λόγια και τα προστάγματα του Χριστού, και όποιος πιστεύει τον Χριστόν και τον λέγει Θεόν και κάμνει τα πράγματά του, οπού λέγει το άγιον Ευαγγέλιον, εκείνος είναι καλότυχος και τρισμακάριστος και καμμίαν φοράν δεν θέλει εντροπιασθή, και δια τούτο πρέπει να στερεώνετε σχολεία Ελληνικά, να φωτίζονται οι άνθρωποι. Διότι διαβάζοντες τα Ελληνικά τα ηύρα οπού λαμπρύνουν και φωτίζουν τον νουν του μαθητού ανθρώπου, καθώς φωτίζει ο ήλιος την γην, όταν είναι ξαστεριά και βλέπουν τα μάτια μακρυά, έτσι βλέπει και ο νους τα μέλλοντα. Απεικάζουν όλα τα καλά και τα κακά, φυλάγονται από κάθε λογής κακόν και αμαρτίαν. Διατί το σχολείον ανοίγει την έκκλησίαν, μανθάνομεν τι είναι ο Θεός, τι είναι η Αγία Τριάς, τι είναι άγγελος, τι είναι αρετή, τι είναι οι δαίμονες, τι είναι κόλασις. Τα πάντα από το σχολείον τα μανθάνομεν».

Ο λόγιος κληρικός Κωνστανίνος Οικονόμος, ο οποίος έζησε κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως εκήρυττε τα ακόλουθα για να τονώσει τον πατριωτισμό των Ορθοδόξων Ελλήνων:

«Λέγω, πρώτον, ότι χρεωστείς, χριστιανέ, καθό χριστιανός να αγαπάς και να ευεργετής την Πατρίδα. Σε προστάζει ο θείος νόμος «αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Πλησίον σου είναι βέβαια πας άνθρωπος, αλλά ποίος δύναται να είναι πλησιέστερος σου παρά τους συγγενείς και ομοπίστους και συμπολίτας σου. Ούτοι είναι αδελφοί σου, οίτινες συγκατοικούσι μετά σου εις μίαν και την αυτήν χώραν, ωσάν εις μίαν και την αυτήν οικίαν. Ούτοι έχουσι τον αυτόν ως και συ πατέρα, τον Θεόν, την αυτήν ως και συ μητέρα, την Εκκλησίαν, το αυτό γενέθλιον έδαφος, και τας αυτάς τροφάς, τους αυτούς νόμους, τους αυτούς άρχοντας και ποιμένας και διδασκάλους, τας αυτάς προς σε κοινάς και πανηγύρεις και απολαύσεις και λύπας και χαράς. Όσον λοιπόν ειλικρινέστερον αγαπάς τους συμπατριώτας και την Πατρίδα, τόσον βεβαιότερον εκπληρώνεις τον νόμον του Θεού. Και πάλιν εξ εναντίας, όσον αμελείς και προδίδεις πολλάκις της Πατρίδος τα συμφέροντα, τόσον εξελέγχεσαι παραβάτης του θείου νόμου, και του πλησίον σου εχθρός χειρότερος απίστου. «Ει τις των ιδίων και μάλιστα των οικείων ου προνοεί, την πίστιν ήρνηται, και εστίν απίστου χείρων»... Τόσον ιερόν και θείον δώρον είναι η Πατρίς, ώστε εν των μεγίστων σημείων της κατά των ανθρώπων δικαίας οργής του Θεού γένεται πολλάκις η στέρησις της Πατρίδος..... Και αν λοιπόν, η Πατρίς είναι τόσον σεβάσμιον, τόσον πολύτιμον, τόσον αγαπητόν εις τον Θεόν, φανερόν ότι χριστιανός, όστις αγαπά μάλιστα τον Θεόν και τον πλησίον, χρεωστεί να αγαπά την ιδίαν αυτού Πατρίδα...»

Με αυτά τα ιδανικά και με αυτούς τους δασκάλους το υπόδουλο Γένος διεφύλαξε την ελληνορθόδοξη συνείδησή του και επεβίωσε δια πυρός και σιδήρου. Ας ευχαριστήσουμε την Υπέρμαχο Στρατηγό για τις συνεχείς ευεργεσίες που μας παρέχει και ας αναζωογονηθούμε πνευματικά, μελετώντες και πάλι τις διδαχές των δασκάλων του ευσεβούς Γένους μας.

Περιοδικό ΕΚΚΛΗΣΙΑ Μάρτιος 2006